UCHWAŁA Nr XXXIX/246/2022  
Rady Gminy Marciszów
z dnia 29 kwietnia 2022 r.

w sprawie: przyjęcia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy
Marciszów na lata 2022-2027.

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym
(t.j. Dz. U. z 2022 r. poz.559 ze zm.) oraz art. 17 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 2268 ze zm.) uchwala się, co następuje:

§ 1. Przyjmuje się Strategię Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Marciszów
na lata 2022-2027, która stanowi załącznik do niniejszej uchwały.
§ 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Marciszów.
§ 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.

Uzasadnienie

Ustawa z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej zobowiązuje gminę do opracowania i realizacji strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, którym celem jest integracja osób i rodzin z grupy szczególnego ryzyka (art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy).

Strategia zgodnie z zapisami ustawy o pomocy społecznej (art. 16 b ust. 2) zawiera w szczególności: diagnozę sytuacji społecznej, prognozę zmian w zakresie objętym strategią oraz określa cele strategiczne projektowanych zmian, kierunki niezbędnych działań, sposoby realizacji Strategii oraz jej ramy finansowe i wskaźniki realizacji działań.

Strategia stanowi zatem podstawę do realizacji stosunkowo trwałych wzorów interwencji społecznych, które mają przyczynić się do poprawy warunków życia mieszkańców, w szczególności tych, którzy są zagrożeni marginalizacją i wykluczeniem społecznym, i doprowadzić do integracji społecznej.

W związku z powyższym podjęcie stosownej uchwały uważam za uzasadnione.

Załącznik do Uchwały

Rady Gminy Marciszów

Nr XXXIX/246/2022

z dnia 29 kwietnia 2022 r.

STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH

GMINY MARCISZÓW

NA LATA 2022-2027

MARCISZÓW, kwiecień 2022

Spis treści

1. Wstęp

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Marciszów na lata 2022 – 2027 (zwanej również Strategią) wyznacza główne działania dla samorządu i mieszkańców w celu poprawy funkcjonowania gminy pod względem społecznym, który rzutuje na sferę ekonomiczną, demograficzną i gospodarczą. Ponadto prezentowana Strategia ma na celu ograniczenie lub eliminację problemów społecznych na terytorium gminy. Będzie to zatem taki kierunek działań, który pozwoli zminimalizować negatywne skutki zmian zachodzących w społeczeństwie.

Sztandarowe działania ujęte w Strategii ukierunkowane są na poprawę jakości życia mieszkańców, wzmocnienie spójności społecznej, wyrównywanie szans oraz wzmacnianie kapitału społecznego i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. W celu dokładnego przygotowania się do osiągnięcia wytyczonych celów konieczne jest przybliżenie spójnych definicji kierunkujących działania dla gminy Marciszów.

Jakość życia to postrzeganie przez jednostkę jej pozycji w kontekście kultury i systemów wartości akceptowanych przez społeczeństwo w relacji do jej celów życiowych, oczekiwań, zainteresowań. Definicja ta uwzględnia zatem perspektywę subiektywną, gdzie jednostka określa jakość swojego życia, odnosząc się do formułowanych przez siebie ocen. Odnosi się także do społeczno-kulturowych uwarunkowań podczas dokonywania ocen, natomiast postrzeganie i ocena własnej sytuacji życiowej zazwyczaj dokonywana jest w kontekście podzielanych i przekazywanych społecznie wartości i norm, co wynika z miejsca zajmowanego przez jednostkę w strukturze społecznej oraz jej grupy odniesienia. Definicja ta uwzględnia również wielowymiarowość jakości życia, aby można było dokonać kompleksowej oceny jakości życia¹.

Spójność społeczna to możliwości społeczeństwa do zapewnienia dostatku wszystkim swoim członkom, poprzez minimalizowanie różnic i unikania rozwarstwienia. Należy zadbać o brak wyraźnych podziałów wzmagających podejrzliwość i zaciekłość między grupami społecznymi. Koresponduje to z równością szans, czyli równością praw dla każdego, bez szufladkowania, oceniania, stereotypizowania, obaw. Równość szans zapewnia efektywną samorealizację: kształcenie, zatrudnienie, możliwości rozwoju, nabywania pozytywnych postaw i nawyków, wiary we własne siły.

Kapitał społeczny to bardzo ważny zasób w postaci lokalnego potencjału zaufania, lojalności, a przede wszystkim solidarności, która pozwala na realne współdziałanie. Kapitał społeczny to swoista sieć istniejących w danej grupie społecznych relacji pozwalających na współdziałanie jednostek we wspólnym interesie, a także rozwijania pomiędzy nimi kooperacji.

Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu to nic innego, jak dążenie do umożliwienia jednostce wypełniania ról społecznych oraz nawiązywania relacji społecznych. To także pełne korzystanie z dóbr publicznych i infrastruktury społecznej i zdobywanie dochodów.

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Marciszów na lata 2022-2027 stanowi podstawę do realizacji stosunkowo trwałych wzorów interwencji społecznych, które mają przyczynić się do poprawy warunków życia mieszkańców, w szczególności tych, którzy są zagrożeni marginalizacją i wykluczeniem społecznym oraz doprowadzić do integracji społecznej. Strategia jest podstawowym instrumentem zarządzania w aspekcie społecznych uwarunkowań na terenie gminy Marciszów, ponieważ zawiera cele średnioterminowe, odpowiadające generalnym kierunkom działania. Jest to więc praktyczny dokument dla władz samorządowych, instytucji i samych mieszkańców, stanowi kierunkowskaz do dalszych działań.

Podstawą prawną opracowania niniejszej strategii jest ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r².

2. Charakterystyka gminy Marciszów

Gmina Marciszów to gmina wiejska, położona w województwie dolnośląskim w powiecie kamiennogórskim. Położona jest w Kotlinie Marciszowskiej, stanowiącej część doliny rzeki Bóbr i północną część Kotliny Kamiennogórskiej. Część obszaru gminy jest zlokalizowana w granicach Rudawskiego Parku Krajobrazowego. Położenie Marciszowa jest niezwykle dogodne ze względu na wysokie walory turystyczne oraz warunki sprzyjające osiedlaniu się dla osób ceniących sobie spokój i bliskość natury. Na terenie gminy Marciszów do rzeki Bóbr uchodzi rzeka Lasek oraz potok Bobrek.

W obrębie powiatu kamiennogórskiego z Marciszowem graniczy gmina wiejska Kamienna Góra oraz inne gminy, tj.:

• Bolków (powiat jaworski),

• Janowice Wielkie (powiat jeleniogórski),

• Czarny Bór (powiat wałbrzyski),

• Stare Bogaczowice (powiat wałbrzyski)³.

Mapa 1 Położenie gminy Marciszów

Źródło: Baza danych Samorząd w Polsce 2021, http://www.gminy.pl/powiaty/11.html (dostęp: 21.02.2022 r.)

Powierzchnia gminy Marciszów wynosi 82 km^2, co stanowi ponad 20,7% powierzchni powiatu kamiennogórskiego. Ze względu na położenie gmina posiada charakter rolniczy. Blisko 46% powierzchni gminy stanowią użytki rolne. Lasy pokrywają ponad 36% jej powierzchni, co lokuje Marciszów ponad średnią dla województwa i całego kraju w kategorii zalesienia obszaru.

Przez gminę Marciszów przebiegają cztery linie kolejowe, przy czym ruch pasażerski odbywa się wyłącznie na linii nr 274 Wrocław Świebodzki – Zgorzelec. Połączenia dalekobieżne umożliwiają komunikację Marciszowa z Poznaniem, Bydgoszczą i Trójmiastem. Z kolei połączenia regionalne umożliwiają komunikację z Wrocławiem i Jelenią Górą. Przez gminę Marciszów przebiega droga krajowa nr 5 prowadząca do granicy z Republiką Czeską. Jest to jedna z głównych dróg krajowych biegnących przez województwa: kujawsko-pomorskie, wielkopolskie i dolnośląskie. Komunikację drogową w kierunku zachodnim zapewnia droga wojewódzka nr 328 Marciszów – Nowe Miasteczko⁴.

W skład gminy Marciszów wchodzi 8 sołectw, tj.: Ciechanowice, Wieściszowice, Świdnik, Sędzisław, Domanów, Pastewnik, Nagórnik oraz Pustelnik.

II.1 Infrastruktura społeczna

Jednostkami organizacyjnymi gminy Marciszów są:

• Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Marciszowie,

• Zespół Szkolno-Przedszkolny w Marciszowie,

• Biblioteka Publiczna w Marciszowie, wraz z filiami w Sędzisławiu i w Ciechanowicach,

• Dom Kultury w Marciszowie,

• Zakład Gospodarki Komunalnej „Wodociągi Marciszowskie”.

System oświaty stanowi na terenie gminy Marciszów Zespół Szkolno-Przedszkolny w Marciszowie. Szkoła Podstawowa funkcjonuje w budynku przy ul. Szkolnej 2, natomiast Przedszkole funkcjonuje w Centrum Administracyjno-Oświatowym przy ul. Szkolnej 8d.

Zdjęcie 1 Zespół Szkolno-Przedszkolny w Marciszowie

Źródło: https://mapsus.net/PL/zespo-szkolno-przedszkolny-755106 (dostęp: 20.02.2022 r.)

Budynek, w którym mieści się szkoła liczy trzy piętra i połączony jest z salą sportową. Do dyspozycji uczniów pozostają następujące pomieszczenia: 21 sal przedmiotowo-lekcyjnych (wyposażonych w niezbędne multimedia), pracownie: informatyczna, przyrodnicza, techniczna i językowa, świetlice szkolne – dla klas młodszych i starszych, biblioteka z centrum multimedialnym oraz sala do zajęć muzycznych.

Ponadto, w szkole dostępne są gabinety: pielęgniarki szkolnej, logopedy, pedagoga szkolnego, gabinet zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, a także aule, szatnie dla uczniów (również z częścią sanitarną), ogólnodostępna siłownia, sklepik oraz stołówka szkolna. W stołówce uczniowie mają możliwość korzystania z obiadów; stołówka prowadzona jest przez podmiot gospodarczy na podstawie zawartej z Gminą umowy. Wszystkie pracownie wyposażone są w pomoce dydaktyczne – plansze, modele, gry, filmy edukacyjne. Biblioteka z czytelnią posiadają ponad 14 tysięcy woluminów oraz stałe prenumeraty czterech czasopism, zaś Centrum Multimedialne wyposażone jest w 26 komputerów. Budynek wyposażony jest w wewnętrzny oraz zewnętrzny monitoring (łącznie 16 kamer) oraz bezprzewodowy Internet.

Zaplecze sportowe szkoły stanowią: sala gimnastyczna, siłownia z zapleczem sanitarnosocjalnym, aula przystosowana do zajęć wychowania fizycznego dla uczniów klas I-III, asfaltowe boisko przyszkolne. Istnieje również możliwość korzystania z kompleksu boisk i siłowni na świeżym powietrzu znajdującym się przy Domu Kultury⁵.

W 2020 r. w Szkole Podstawowej odnotowano 292 uczniów w 17 oddziałach. Natomiast w Przedszkolu Publicznym w 4 oddziałach było 96 dzieci. Wraz ze zmianami demograficznymi liczba dzieci w porównaniu z 2019 r. uległa zmniejszeniu o 48 osób. Uczniowie Szkoły Podstawowej korzystają z możliwości dowozu do szkoły. W 2020 r. liczba dowożonych uczniów wynosiła 212, co stanowiło 73,6% wszystkich uczniów. ze świetlicy szkolnej korzystało 230 uczniów, przy czym średni czas pracy świetlicy wynosił 9 h dziennie. W Szkole Podstawowej organizowane są zajęcia korekcyjno-kompensacyjne. Z tej formy pomocy skorzystało 5 uczniów z orzeczoną niepełnosprawnością oraz 55 uczniów zostało objętych pomocą psychologiczno-pedagogiczną w formach zorganizowanych.

W 2020 r. w Zespole Szkolno-Przedszkolnym było zatrudnionych 39 nauczycieli w pełnym wymiarze godzin oraz 1 nauczyciel w niepełnym wymiarze godzin. Wśród kadry dydaktycznej znajduje się 25 nauczycieli dyplomowanych, 8 mianowanych, 6 kontraktowych i 1 stażysta. Zespół Szkolno-Przedszkolny zatrudniał 3 osoby jako pomoce dla nauczycieli oraz 18 pracowników administracji i obsługi. W Przedszkolu Publicznym zatrudnionych było 4 nauczycieli (2 mianowanych, 1 kontraktowy i 1 dyplomowany), 3 osoby do pomocy nauczycieli oraz 3 pracowników obsługi.

Ważnym aspektem mającym wpływ na życie mieszkańców gminy Marciszów są możliwości organizowania życia kulturalnego w poszczególnych miejscowościach skierowane do węższego grona społeczności lokalnej oraz wydarzenia o charakterze ponadlokalnym. Na terenie gminy Marciszów zlokalizowanych jest szereg obiektów zapewniających przestrzeń do prowadzenia działań kulturalnych. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim Dom Kultury w Marciszowie, a także 8 świetlic wiejskich zlokalizowanych na terenie całej gminy. Podmioty te oferują szeroki zakres zajęć artystycznych i kulturalnych. Gmina zapewnia również możliwość wynajmu pomieszczeń dla celów komercyjnych.

Zdjęcie 2 Dom Kultury i świetlice wiejskie w gminie Marciszów

Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Marciszów na lata 2021-2030, s. 16-17.

Na terenie gminy Marciszów funkcjonują trzy Biblioteki Publiczne – w Marciszowie, Sędzisławiu oraz w Ciechanowicach. W zbiorach punktów bibliotecznych znajduje się łącznie ponad 31 000 książek. Łącznie w 2020 r. odnotowano w bibliotekach 772 czynnych czytelników oraz wypożyczono 3 665 woluminów.

Tabela 1 Liczba czytelników i wypożyczeni w Bibliotece Publicznej w Marciszowie i jej filiach

Źródło: Raport o stanie gminy Marciszów za 2020 r., s. 45-46.

Ponadto w bibliotekach organizowane są ferie zimowe i letnie, podczas których wspólnie rozwijane są zdolności oraz zainteresowania mieszkańców Gminy. Uczestnicy wraz z opiekunami ferii wspólnie przygotowują prace artystyczne oraz przedstawienia teatralne. Odbywają się także warsztaty kulinarne.

W Gminie Marciszów cyklicznie organizowane są imprezy kulturalne i rekreacyjne, które odbywają się we wszystkich sołectwach. Należy zaliczyć do nich zabawy karnawałowe, majówki, festyny na Dzień Dziecka, zabawy ostatkowe i andrzejkowe, a także mikołajkowe spotkania. Wydarzeniem integrującym całą gminną społeczność są także doroczne Dożynki. W gminie Marciszów organizowane są również kiermasze, podczas których promowane są lokalne wyroby rękodzieła i specjały lokalnej kuchni, a także jarmarki i charytatywne festyny. Warto również wskazać, że dorocznie organizowane są konkursy dla mieszkańców – między innymi konkurs recytatorski czy Turniej Szachowy. Na szczególną uwagę zasługuje zaangażowanie w rozwój kultury lokalnych działaczy społecznych. Często organizowane są wieczory kabaretowe – w Gminie prężnie rozwija się kabaret TENDER. Do rozwoju kultury w gminie Marciszów przyczyniają się także organizacje, w których aktywnie działają mieszkańcy, jak na przykład Stowarzyszenie Świdna, Koło Emerytów w Marciszowe, Aktywny Pastewnik.

Życie kulturowo-sportowe rozwija się w klubach sportowych. Celem działalności klubów sportowych jest krzewienie kultury fizycznej wśród dzieci, młodzieży i dorosłych. Kluby realizują swoje cele poprzez prowadzenie działalności szkoleniowej, uczestniczenie w rozgrywkach i zawodach sportowych o randze lokalnej i regionalnej. Samorząd lokalny wspiera działalność klubów poprzez dotacje w ramach corocznego otwartego konkursu ofert na realizację zadań z zakresu kultury, kultury fizycznej i sportu. Na terenie gminy Marciszów działają trzy kluby, tj.: LKS Bóbr Marciszów, LKS Lesk Sędzisław oraz Klub Sportowy OYAMA w Sędzisławie.

Ważnym elementem mającym wpływ na życie społeczne jest działalność organizacji pozarządowych na danym terenie. Od wielu lat samorządy coraz częściej zauważają plusy płynące z inwestowania w powstawanie i działanie organizacji pozarządowych. Jednymi z najważniejszych wartości organizacji pozarządowych są: działania na rzecz mieszkańców, bezpośrednio w ich środowisku, brak bariery instytucjonalnej oraz praca osób będących pasjonatami w danej dziedzinie. Już teraz, część zadań gmin jest przekazywana do wykonania przez organizacje pozarządowe. Inne pozytywne strony sprawnie działających organizacji to między innymi troska o wspólne dobre, działania integrujące społeczność lokalną, bycie impulsem do realnej zmiany życiowej, uzupełnianie działań sektora publicznego, kształtowanie liderów społecznych, tworzenie nowych miejsc pracy, dostarczania usług oraz tworzenie kapitału społecznego. Na terenie gminy Marciszów działają następujące organizacje pozarządowe:

• Stowarzyszenie Świdna (Świdnik),

• Stowarzyszenie Kotlina Marciszowska (Pustelnik),

• Stowarzyszenie Aktywni dla Gminy Marciszów (Marciszów),

• Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów (Marciszów),

• Koło Gospodyń Wiejskich Odnowa (Pastewnik).

II.2 Demografia i procesy ludnościowe

Zgodnie z danymi GUS na dzień 31.12.2020 r. gmina Marciszów liczyła 4 483 mieszkańców, z czego 49,59% stanowiły kobiety (2 223), a 50,41% mężczyźni (2 260). W latach 2016-2020 liczba ludności ogółem zmniejszyła o 106 osób. Gęstość zaludnienia gminy wynosi 56 osób na km².

Wykres 1 Liczba ludności w gminie Marciszów w latach 2016-2020

Źródło: opracowanie własne, GUS BDL

W 2020 r. wśród wszystkich mieszkańców gminy 63,95% stanowiły osoby w wieku produkcyjnym. Ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła 13,79% mieszkańców, a 22,26% stanowiły osoby starsze w wieku poprodukcyjnym. Z poniższego zestawienia widać, że w ostatnich analizowanych 5 latach wzrosła liczba osób w wieku poprodukcyjnym, a zmniejszyła się liczba osób w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym.

Tabela 2 Liczba ludności w grupach funkcjonalnych w gminie Marciszów w latach 2016-2020

Źródło: opracowanie własne, GUS BDL

Liczba osób w wieku poprodukcyjnym na terenie gminy Marciszów w latach 2016-2020 zwiększyła się o 128 osób. Wskaźnik obciążenia demograficznego liczonego jako stosunek ludzi w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym w 2020 r. wynosił 26,7 i w stosunku do roku 2016 uległ on zwiększeniu o 5,5 punktów procentowych.

Dokonując porównania dynamiki zmian wskaźnika obciążenia demograficznego osobami starszymi w latach 2016-2020 w gminie Marciszów z innymi gminami w powiecie kamiennogórskim okazuje się, że znajduje się on na takim samym poziomie jak w gminie Lubawka. Najniższą dynamikę zmian odnotowano w gminie Kamienna Góra, gdzie wzrost współczynnika obciążenia demograficznego osobami starszymi wyniósł + 4,5 punktów procentowych.

Tabela 3 Współczynnik obciążenia demograficznego osobami starszymi w gminie Marciszów na tle pozostałych gmin w powiecie

Źródło: opracowanie własne, GUS BDL

Bez wątpienia zjawiska demograficzne i związane z nimi konsekwencje stanowić powinny jeden z głównych obszarów zainteresowania władz samorządowych w najbliższym czasie. Jednocześnie należy zaznaczyć, że trendy depopulacyjne dotyczą prawie całego kraju. Jak zostało to wskazane w Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2030 szacuje się, że na obszarach wiejskich i w małych miastach spadek liczby mieszkańców może oscylować nawet wokół wartości 20%. Ponadto, należy podkreślić, że zjawisko starzenia się społeczeństwa związane jest nie tylko z zaspokajaniem specyficznych potrzeb rosnącej grupy seniorów (np. w wymiarze niezbędnych usług, bądź dostosowania infrastruktury publicznej), ale także z zasadniczym obciążeniem finansowym budżetu gminy w postaci spadku dochodów (m. in. z tytułu podatków dochodowych od osób fizycznych związanych ze zmniejszającą się liczbą osób pracujących) przy jednoczesnym wzroście kosztów usług publicznych (np. utrzymania bazy szkolnej przy zmniejszającej się liczbie uczniów).

Spadek liczby ludności odnotowany w 2020 r. w gminie Marciszów związany jest m.in. z ujemnym przyrostem naturalnym, który w 2020 r. wynosił -8 osób. W 2020 r. urodziło się 40 dzieci, zgonów nastąpiło 48. W poprzednich latach odnotowywano utrzymujący się ujemny przyrost naturalny, co prezentuje poniższy wykres.

Wykres 2 Przyrost naturalny w gminie Marciszów w latach 2016-2020

Źródło: opracowanie własne, GUS BDL

Na sytuację demograficzną wpływa również wskaźnik salda migracji. W 2020 r. w gminie odnotowano 60 wymeldowań i 41 zameldowań. Saldo migracji wyniosło -19 osób. W analizowanym okresie odnotowuje się systematyczny (choć niewielki) spadek liczby ludności, co jest zjawiskiem bardzo niepożądanym i niekorzystnym w kontekście rozwoju gospodarczego gminy. W analizowanym okresie ostatnich 5 lat saldo migracji przyjmowało wartości ujemne, oprócz roku 2016, gdzie odnotowano wskaźnik salda migracji na poziomie +7 osób.

Wykres 3 Saldo migracji w gminie Marciszów w latach 2016-2020

Źródło: opracowanie własne, GUS BDL

II.3 Rynek pracy

W 2020 r. bezrobocie rejestrowane w gminie Marciszów wynosiło 8,9% (9,2% wśród kobiet i 8,7% wśród mężczyzn). Na przestrzeni lat 2016-2019 odnotowano spadek liczby osób pozostających bez zatrudnienia w gminie o 69 osób, w tym o 37 kobiet. W 2020 w wyniku sytuacji epidemiologicznej w kraju odnotowano wzrost liczby osób bezrobotnych w gminie. Na koniec 2020 r. odnotowano w gminie Marciszów 128 bezrobotnych (69 mężczyzn i 59 kobiet). Na koniec grudnia 2021 r. sytuacja na rynku pracy uległa poprawie. Zmniejszyła się liczba osób pozostających bez zatrudnienia. Odnotowano wówczas 102 osoby bezrobotne, w tym 48 mężczyzn i 54 kobiety.

Wykres 4 Liczba osób bezrobotnych w gminie Marciszów w latach 2016-2021

Źródło: opracowanie własne, GUS BDL

Wśród osób bezrobotnych z terenu gminy Marciszów utrzymuje się nieznaczna przewaga mężczyzn nad kobietami. Niewielki udział w liczbie osób bezrobotnych mają osoby młode, do 25 roku życia, co niekoniecznie oznacza, iż lokalny rynek pracy jest wystarczająco chłonny, by osoby te znajdowały zatrudnienie. Wiąże się to raczej z ogólnym spadkiem liczby osób młodych w gminie, a także ma związek z ujemnym saldem migracji. Warto bowiem zwrócić uwagę, że ta grupa wiekowa w części kontynuuje edukację na uczelniach wyższych, co w naturalny sposób wiąże się z wyjazdem z obszaru gminy Marciszów. W przypadku osób bezrobotnych, które nie ukończyły 25 lat, nie zanotowano wzrostu ich liczby w 2021 r. Wobec tego kryzys wywołany epidemią koronawirusa nie dotknął tej grupy osób, podobnie jak w przypadku osób bezrobotnych do 30. roku życiu i osób powyżej 50. roku życia.

Tabela 4 Liczba bezrobotnych z grup osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy w latach 2016 -2021

Źródło: opracowanie własne, GUS BDL

Najliczniejsza grupę osób bezrobotnych stanowią osoby długotrwale bezrobotne. Jednakże w analizowanych latach 2016-2021 również i w tej grupie społecznej zmniejszył się udział osób pozostających bez zatrudnienia. Aktywizacja zawodowa tej grupa osób jest niezwykle trudna i pracochłonna. Są to osoby, które zazwyczaj (z różnych przyczyn) nie chcą podjąć zatrudnienia, co niewątpliwie utrudnia ich aktywizację.

Porównując stopę bezrobocia w gminie Marciszów z bezrobociem zarejestrowanym w pozostałych gminach z powiatu kamiennogórskiego okazuje się, że w 2020 r. gmina Marciszów charakteryzowała się najwyższym wskaźnikiem stopy bezrobocia (8,9%).

Jednakże analizując dane dotyczące udziału bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wynika, że w latach 2016-2020 gmina Marciszów charakteryzowała się największą dynamiką zmian pod względem tego wskaźnika (-1,1%).

Tabela 5 Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym oraz stopa bezrobocia w gminie Marciszów na tle pozostałych gmin w powiecie [%]

Źródło: opracowanie własne, GUS BDL

II.4 Uwarunkowania gospodarcze

Gmina Marciszów charakteryzuje się powolnie wzrastającym wskaźnikiem przedsiębiorczości, który mierzony jest liczbą zarejestrowanych pomiotów gospodarczych oraz nowo powstających działalności na terenie gminy. Według ewidencji statystycznej REGON w 2020 r. na terenie gminy Marciszów zarejestrowanych było 87 podmiotów gospodarczych na 1000 ludności, w tym zdecydowana większość to podmioty sektora prywatnego. Liczba podmiotów w 2020 r. zwiększyła się w stosunku do roku 2016 o 10 podmiotów. Na 87 podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 1000 ludności aż 64 podmioty prowadzone były przez osoby fizyczne (64).

Wykres 5 Podmioty wpisane do rejestru REGON na 1000 ludności w gminie Marciszów w latach 2016-2020

Źródło: opracowanie własne, GUS BDL

Wśród podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, zarejestrowanych na terenie gminy Marciszów, dominują mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające do 9 pracowników. W przypadku liczby przedsiębiorstw małych zatrudniających od 10 do 49 osób, ich liczba po wzroście w roku 2017 utrzymywała się na poziomie 10 podmiotów do 2019 r., natomiast w 2020 r. spadła do 8. W przypadku średnich przedsiębiorstw, ich liczba jest niezmienna i od 2015 roku wynosi 1⁶.

Wśród aktywnych zawodowo mieszkańców gminy Marciszów 627 osób wyjeżdża do pracy do innych gmin, a 101 pracujących przyjeżdża do pracy spoza gminy. Tak więc saldo przyjazdów i wyjazdów do pracy wynosi -526. 18,8% aktywnych zawodowo mieszkańców gminy Marciszów pracuje w sektorze rolniczym (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo), 39,7% w przemyśle i budownictwie, a 9,9% w sektorze usługowym (handel, naprawa pojazdów, transport, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja) oraz 2,7% pracuje w sektorze finansowym (działalność finansowa i ubezpieczeniowa, obsługa rynku nieruchomości)⁷.

W 2020 r. w rejestrze REGON na 1000 ludności powstało 5,33 nowych podmiotów gospodarczych. W porównaniu z poprzednimi latami i sytuacją epidemiologiczną krają wartość ta nie jest najniższa. W 2017 r. odnotowano mniejszą liczbę nowo powstałych podmiotów na terenie gminy. Co więcej w 2020 r. odnotowano najmniejszą liczbę podmiotów wyrejestrowanych w ogólnej liczbie podmiotów wpisanych do rejestru REGON (3,1). Oznacza to, że sytuacja gospodarcza w gminie Marciszów znajduje się na ustabilizowanym poziomie, bez drastycznych zmian wywołanych epidemią, lockdownami i niestabilną sytuacją wielu przedsiębiorstw.

Wykres 6 Podmioty nowo zarejestrowane w rejestrze REGON i udział podmiotów wyrejestrowanych w ogólnej liczbie podmiotów wpisanych do rejestru REGON w gminie Marciszów w latach 2016-2020

Źródło: opracowanie własne, GUS BDL

3. Pomoc społeczna

Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Instytucja ta wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka (art. 2 pkt 1 i art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, t. j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2268).

Główną instytucją wykonującą zadania pomocy społecznej w gminie Marciszów jest Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Marciszowie. Ośrodek podejmuje działania m.in. na podstawie następujących przepisów prawa: ustawy o pomocy społecznej, ustawy o świadczeniach rodzinnych, ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, ustawy o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów, ustawy o systemie oświaty, a także na podstawie ustawy o Karcie Dużej Rodziny.

III.1 Beneficjenci pomocy społecznej

Liczba osób korzystających z pomocy społecznej w 2020 r. wynosiła 154 osoby. Porównując dynamikę zmian w liczbie osób korzystających z pomocy społecznej na podstawie wydanych decyzji gminy Marciszów ze średnią powiatową i wojewódzką można zauważyć, że w gminie Marciszów dynamika zmian jest wyższa od średniej powiatowej, ale niż od średniej wojewódzkiej. W latach 2016-2020 liczba osób korzystających z pomocy na podstawie wydanych decyzji uległa zmniejszeniu o 133 osoby.

Tabela 6 Liczba osób korzystających ze świadczeń na podstawie wydanych decyzji w latach 2016-2020

Źródło: dane z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Marciszowie

W 2020 r. z pomocy społecznej skorzystały 122 rodziny, w tym 220 osób. W analizowanym okresie ostatnich 5 lat liczba rodzin i osób korzystających z pomocy społecznej uległa zmniejszeniu. Liczba rodzin zmniejszyła się o 106 rodzin, a liczba osób o 290.

Wykres 7 Liczba rodzin i osób korzystających z pomocy społecznej w latach 2016-2020

Źródło: dane z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Marciszowie

W 2020 r. udzielono pomocy dla 115 osób w wieku produkcyjnych (w tym 47 kobiet i 68 mężczyzn). Liczba osób w wieku poprodukcyjnym korzystająca z pomocy społecznej w 2020 r. wynosiła 15 osób (w tym 7 kobiet i 8 mężczyzn).

Tabela 7 Liczba osób korzystających z pomocy społecznej w podziale na wiek i płeć wg liczby wypłaconych świadczeń w 2020 r.

Źródło: dane z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Marciszowie

III.2 Pomoc finansowa i niefinansowa

Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Marciszowi udziela wsparcia w postaci finansowej oraz niefinansowej. Łącznie w 2020 r. udzielono 115 świadczeń pieniężnych i 41 niepieniężnych. Wraz ze spadkiem liczby rodzin i osób korzystających z pomocy społecznej zmniejszyła się liczba udzielanych świadczeń pieniężnych i niepieniężnych, co wskazuje na poprawiającą się sytuację materialną i finansową rodzin z obszaru gminy.

Wykres 8 Liczba udzielonych świadczeń pieniężnych i niepieniężnych w latach 2016-2020

Źródło: dane z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Marciszowie

Forma pomocy w postaci świadczeń pieniężnych to przede wszystkim zasiłki stałe, okresowe i celowe, z których korzystają osoby znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej. Zasiłek stały przysługuje pełnoletniej osobie samotnie gospodarującej, niezdolnej do pracy z powodu wieku lub całkowicie niezdolnej do pracy, jeżeli jej dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, a także pełnoletniej osobie pozostającej w rodzinie, niezdolnej do pracy z powodu wieku lub całkowicie niezdolnej do pracy, jeżeli jej dochód, jak również dochód na osobę w rodzinie są niższe od kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.

Zasiłek okresowy przysługuje w szczególności ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, wielodzietność, bezrobocie, możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego osobie samotnie gospodarującej, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, oraz rodzinie, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego rodziny.

Zasiłek celowy może być przyznany w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej. Zasiłek celowy może być przyznany w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów leków i leczenia, opału i odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, a także kosztów pogrzebu. Z kolei zasiłek celowy z tytułu zdarzenia losowego, może być przyznany również osobom i rodzinom, które poniosły straty w wyniku takiego zdarzenia oraz osobom i rodzinom, które poniosły straty w wyniku klęski żywiołowej lub ekologicznej. W takich sytuacjach zasiłek celowy może być przyznany niezależnie od dochodu (kryterium dochodowego) i może nie podlegać zwrotowi. Natomiast w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe może być przyznany specjalny zasiłek celowy.

W latach 2016-2020 zmniejszyła się liczba rodzin, którym przyznawano zasiłki okresowe (o 40 rodzin) i celowe (o 77 rodzin). Liczba rodzin korzystająca z zasiłku stałego utrzymuje się na porównywalnym poziomie. W 2020 r. zasiłki stałe były przyznane 30 rodzinom. 94 rodzin skorzystało ze wsparcia w postaci zasiłków okresowych, a 62 rodziny otrzymały zasiłek celowy, a 82 rodziny skorzystały z zasiłku celowego na zakup żywności. W poniższym zestawieniu ujęto liczby przyznanych zasiłków w latach 2016-2020 z uwzględnieniem kwot przeznaczonych na wypłatę niniejszych zasiłków.

Tabela 8 Liczba rodzin korzystających z zasiłków stałych, okresowych i celowych w latach 2016-2020

Źródło: dane z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Marciszowie

Łącznie w analizowanym okresie lat 2016-2020 wydatki na świadczenia pieniężne wypłacane w gminie Marciszów uległy obniżeniu o 117 495,98 zł, przyjmując w 2020 r. wartość 536 175,93 zł.

Wykres 9 Kwota wypłacanych świadczeń pieniężnych w latach 2016-2020

Źródło: dane z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Marciszowie

W gminie Marciszów zauważa się, że pomimo spadającej liczby beneficjentów Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej korzystających z pomocy finansowej w ostatnich latach, nie ubywa zajęć pracownikom socjalnym. Spadek ogólnej liczby klientów otrzymujących świadczenia, nie przekłada się na mniejszy zakres i ilość pracy. Zaobserwować można, że praca socjalna jest formą pomocy, jaką ośrodek świadczy na rzecz wszystkich mieszkańców, niezależnie od ich dochodów. Pracownicy socjalni często udzielają pomocy w formie poradnictwa dla osób i rodzin wywodzących się z różnych środowisk, co jest wynikiem między innymi niezaradności życiowej, a także widocznego rozluźnienia więzi rodzinnych i społecznych, zdarzeń losowych, samotności osób starszych itp. Praca socjalna stała się rodzajem interwencji oraz profilaktyki, ale obejmuje również długofalowe działania na rzecz osób i rodzin potrzebujących wsparcia. Pracownicy socjalni posiadają wiedzę na temat funkcjonowania środowiska lokalnego, współpracują, a także podejmują działania z innymi jednostkami i podmiotami na rzecz niwelowania problemów społecznych. Współczesny pracownik socjalny boryka się zarówno z problemami rodzin w zakresie funkcji opiekuńczo – wychowawczych, rozpadu więzi, konfliktów rodzinnych, uzależnień, a także z samotnością osób starszych, schorowanych i niepełnosprawnych.

III.3 Powody korzystania z pomocy społecznej

Do głównych powodów korzystania z zasiłków stałych, okresowych i celowych w gminie Marciszów należą bezrobocie, długotrwała lub ciążka choroba, niepełnosprawność oraz bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. W 2020 r. z powodu bezrobocia wsparcie w postaci zasiłków otrzymało 58 rodzin. Z powodu długotrwałej choroby zasiłki otrzymało 35 rodzin, a z powodu niepełnosprawności z pomocy w formie zasiłków skorzystało 39 rodzin. Natomiast z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego wsparcie w postaci zasiłków otrzymało 14 rodzin oraz 4 rodziny wielodzietne i 9 rodzin niepełnych.

Tabela 9 Powody udzielania zasiłków w gminie Marciszów w latach 2016-2020

Źródło: dane z OPS w Marciszowie

W poniższym zestawieniu ujęto główne powody korzystania ze świadczeń pieniężnych i niepieniężnych w roku 2020 przez mieszkańców gminy. Najwięcej świadczeń udzielono z powodu długotrwałej lub ciężkiej choroby (10 580), w tym pieniężnych 481 świadczeń i 10 099 świadczeń niepieniężnych. Z kolei najmniej świadczeń przyznano z powodu wielodzietności: 163 pieniężnych i 335 niepieniężnych.

Tabela 10 Główne powody korzystania ze świadczeń pieniężnych i niepieniężnych w 2020 r.

Źródło: dane z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Marciszowie

III.4 Formy pomocy dla rodzin

Beneficjenci, którzy korzystają z pomocy Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Marciszowie to osoby głównie bierne zawodowo, niepełnosprawne, długotrwale chore, a także nieradzące sobie w sprawach opiekuńczo-wychowawczych oraz w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Istotną rolę w działalności Ośrodka odgrywa praca socjalna, która jest działalnoscią zawodową mającą na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności funkcjonowania w społeczeństwie. Przyczyny tych trudności wynikają z niskich kompetencji wychowawczych, rozbicia rodziny, przemocy, uzależnień, choroby, czy pogorszeniu statusu rodziny, w tym bezrobocia. Przy zapewnieniu wsparcia pomocy pracowników socjalnych, asystenta rodziny i pomocy z innych instytucji w znacznym stopniu daje szanse na pozostawienie dziecka w rodzinie biologicznej.

Realizując zadania okreśone w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Marciszowie zatrudnia jednego asystenta rodziny. Praca asystenta ma przede wszystkim charakter wspierający, socjalny, wychowawczy i jest prowadzona głównie w miejscu zamieszkania rodziny. Zasadniczą formą jego pracy jest towarzyszenie, asystowanie rodzinie. Jednocześnie asystent rodziny może być również koordynatorem działań wielu innych służb społecznych, działających na rzecz danej rodziny. Zgodnie z art. 15 ust 4 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej liczba rodzin, z którymi jeden asystent rodziny może w tym samym czasie prowadzić pracę, jest uzależniona od stopnia trudności wykonywanych zadań, jednak nie może przekroczyć 15 rodzin. Wszystkie rodziny objęte wsparciem asystenta rodziny borykają się z wieloma problemami, na które oprócz zaburzeń w sferze opiekuńczo – wychowawczej, bezrobocia czy niepełnosprawności składają się także uzależnienia i przemoc. Wymaga to wielokierunkowości w realizacji zadań związanych ze wsparciem rodziny. Występujące niejednokrotnie małe zaangażowanie rodziny w poprawę swojej sytuacji, często powoduje wydłużenie okresu współpracy asystenta z rodziną.

W 2020 r. wsparciem asystenta rodziny objęto z terenu gminy 6 rodzin. Liczba rodzin, z którą współpracował asystent w latach 2016-2020 ulegała dużym wahaniom, co prezentuje poniższy wykres.

Wykres 10 Liczba rodzin objętych wsparciem asystenta rodziny w latach 2016-2020

Źródło: dane z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Marciszowie

W związku z realizacją ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej gmina Maszewo w ramach zadań własnych pokrywała częściowo koszty wynikające ze sprawowania pieczy zastępczej nad dziećmi, które z różnych przyczyn nie mogły dłużej funkcjonować w środowisku rodziny biologicznej. W 2020 r. gmina współfinansowała pobyt w pieczy zastępczej 6 dzieci z 4 rodzin.

Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Marciszowie w 2020 r. zapewniał dożywianie dzieci w szkołach, kontynuując rządowy program "Posiłek w szkole i w domu na lata 2019-2023”⁸. Pomocą w formie pokrycia kosztów jednego gorącego posiłku w szkole w 2020 r. objęto 37 dzieci wychowujących się w rodzinach o trudnej sytuacji materialnej. Łącznie z pomocy na dożywianie w 2020 r. skorzystało 21 rodzin, w tym 89 osób.

W analizowanym okresie lat 2016-2020 r. odnotowano zmniejszającą się liczbę rodzin, osób i dzieci korzystających z programu pomocy na dożywianie. Liczba rodzin w ostatnich 5 latach korzystająca z tej formy pomocy zmniejszyła się o 38 rodzin, w tym o 161 osób i 66 dzieci. Potwierdzać to może lepszą sytuację materialną i finansową mieszkańców gminy, jak również może wynikać z uruchomienia oraz rozszerzenia programu 500+ na kolejne dzieci w rodzinie.

Tabela 11 Liczba rodzin, osób i dzieci korzystających z pomocy dożywiania w latach 2016-2020

Źródło: dane z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Marciszowie

W 2020 r. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Marciszowie udzielił wsparcia 2 osobom, którym zapewniono schronienie, pokrywając koszty pobytu w domu samotnej matki i schronisku dla bezdomnych. 9 osób otrzymało wsparcie w postaci dopłaty do miesięcznego kosztu pobytu w Domu Pomocy Społecznej. Jednej osobie przyznano wsparcie w ramach specjalistycznych usług opiekuńczych. Wydano łącznie 48 decyzji w sparwie otrzymania dodatku mieszkaniowego oraz 40 decyzji w sprawie otrzymania dodatku energetycznego.

Dodatkowo Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Marciszowie w ramach zadań zleconych udzielił wsparcia dla:

• 6 osób, którym wydano decyzje potwierdzające prawo do śwaidczeń opieki zdrowotnej;

• 1 osobie udzielono wsparcia w ramach specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi;

• w ramach wypłaconych świadczeń wychowawczych „Rodzina 500+” wydano blisko 4 mln zł (540 informacji o przyznaniu świadczenia);

• 468 osób skorzystało ze świadczenia „Dobry Start”;

• wypłacono świadczenia rodzinne w kwocie blisko 1,9 mln zł, w tym były to świadczenia rodzinne, fundusz alimentacyjny, świadczenia rodzicielksie, składki na ubezpieczene społecznej oraz śwaidczenie „Za życiem”.

Poza wymienionymi formami pomocy świadczonymi przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Marciszowie wsparciem zostały objete poszczególne grupy beneficjentów, do których kierowane były następujące programy: „Wspieraj Senora” oraz Karta Dużej Rodziny.

III.5 Świadczenia i usługi opiekuńcze

W latach 2016-2020 w gminie Marciszów wzrosła ogólna liczba wypłacanych świadczeń opiekuńczych, przyjmując w 2020 r. wartość 1 455 świadczeń. W 2020 r. udzielono 1 073 zasiłków pielęgnacyjnych, w tym 246 dla niepełnosprawnego dziecka, 492 osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia o znacznym stopniu niepełnosprawności, 313 osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia legitymującej się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała w wieku do ukończenia 21 roku życia oraz 22 zasiłki osobie, która ukończyła 75 lat.

W analizowanych latach liczba przyznanych i wypłaconych zasiłków pielęgnacyjnych uległa zwiększeniu o 113. Również zwiększeniu uległa liczba przyznanych świadczeń pielęgnacyjnych. W 2020 r. przyznano łącznie 382 świadczenia pielęgnacyjne.

Tabela 12 Liczba świadczeń opiekuńczych w gminie Marciszów w latach 2016-2020

Źródło: dane z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Marciszowie

III.6 Działalność Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

Działalność na rzecz rodziny realizowana jest także w ramach Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. W 2020 r. do Komisji wpłynęły 24 wnioski o wszczęcie postępowania w przedmiocie uzależnienia od alkoholu. Członkowie Komisji przeprowadzili rozmowy interwencyjno-motywujące, proponowano skorzystanie z usług Punktu Informacyjno-Konsultacyjnego, omawiano oferty programowe dotyczące profilaktyki alkoholowej dla dzieci i młodzieży, rozpatrywano oferty szkoleniowe oraz opiniowano wnioski o dofinansowanie działań profilaktyczno-edukacyjnych.

Działalność profilaktyczna GKRPA w 2020 r. skupiła się przede wszystkim na:

• organizacji zajęć dla dzieci wywodzących się z trudnych środowisk, które były realizowane w bibliotekach w Sędzisławie, Ciechanowicach i Marciszowie oraz w punktach bibliotecznych działających przy świetlicach wiejskich w Wieściszowicach i Domanowie;

• przeprowadzeniu zajęć integracyjno-profilaktyczne dla dzieci z Wieściszowic współorganizowanych z Sołtysem i Radą Sołecką (bal karnawałowy, zajęcia sportowe, ognisko, wyjazd do kina itp.);

• organizacja Międzynarodowego Dnia Dziecka – dostarczenie słodyczy dzieciom ze wszystkich sołectw;

• organizacji Dnia św. Mikołaja – zakup słodyczy dla dzieci;

• zakupie materiałów profilaktycznych z zakresu przeciwdziałania narkomanii, który były wykorzystywane podczas lekcji wychowawczych w placówkach edukacyjnych, w bibliotekach i w Punkcie Informacyjno-Konsultacyjnym.

Tabela 13 Działalność GKRPA w latach 2018-2020

Źródło: Raport z badania. Diagnoza lokalnych zagrożeń społecznych, Marciszów 2021, s. 16.

III.7 Działalność Zespołu Interdyscyplinarnego

Zespół interdyscyplinarny ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie to grupa osób reprezentująca instytucje i organizacje, których celem jest podejmowanie działań na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W skład zespołu wchodzą przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty, ochrony zdrowia, organizacji pozarządowych oraz przedstawiciele sądu. Zespół interdyscyplinarny integruje i koordynuje działania instytucji oraz specjalistów działających w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w szczególności przez:

• diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie oraz sformułowanie działań pomocowych.

• podejmowanie działań pomocowych oraz interwencyjnych w środowisku zagrożonym przemocą w rodzinie.

• inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc.

• upowszechnianie informacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia pomocy w środowisku lokalnym.

W 2020 r. do Zespołu Interdyscyplinarnego wpłynęło 21 procedur związanych z „Niebieską Kartą”. W porównaniu z latami poprzednimi zwiększyła się liczba osób, którym założono „Niebieską Kartę” (w 2018 r. – 17 osób, w 2019 r. – 15 osób). Dane z Zespołu Interdyscyplinarnego wskazują, że na terenie gminy Marciszów ofiarami przemocy w rodzinie są najczęściej kobiety, a mężczyźni jej sprawcami.

Na przełomie lat 2018-2020 na terenie gminy Marciszów prowadzono różnorodne programy z obszaru profilaktyki uniwersalnej skierowanej do dzieci i młodzieży oraz szereg działań niebędących ustrukturyzowanymi programami profilaktycznymi. Dokładną ich charakterystykę przedstawia poniższe zestawienie.

Tabela 14 Programy profilaktyczne realizowane w gminie Marciszów w latach 2018-2020

Źródło: Raport z badania. Diagnoza lokalnych zagrożeń społecznych, Marciszów 2021, s. 17.

Z uwagi na stan epidemiologiczny w kraju niektóre formy działań profilaktycznych nie były realizowane w 2020 r. Również zaplanowany „Wyjazd wypoczynku letniego dzieci i młodzieży – Lato 2020” nie doszedł do skutku z uwagi na ograniczenia wynikające z pandemii.

III.8 Działalność Punktu Informacyjno-Konsultacyjnego

Realizacja form wsparcia w ramach profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii ma miejsce także w ramach usług Punktu Informacyjno-Konsultacyjnego. Punkt Informacyjno-Konsultacyjny ma stanowić pomost pomiędzy osobami uzależnionymi i ich rodzinami, a specjalistyczną pomocą, z której mogliby skorzystać. Zadaniem Punktu jest przede wszystkim szybka porada, informacja w zakresie możliwości leczenia, a także o problemie samego uzależnienia czy przemocy. Z usług specjalisty psychoterapii uzależnień korzystają osoby uzależnione i członkowie ich rodzin. W 2020 r. z dostępności Punktu Informacyjno-Konsultacyjnego skorzystało łącznie 58 osób, wśród których były: osoby uzależnione od alkoholu, dorośli członkowie rodziny osoby uzależnionej od alkoholu, osoby uzależnione od środków psychoaktywnych oraz osoby posiadające inne uzależnienia.

Tabela 15 Działalność Punktu Informacyjno-Konsultacyjnego w gminie Marciszów w 2020 r.

Źródło: Raport z badania. Diagnoza lokalnych zagrożeń społecznych, Marciszów 2021, s. 17.

4. Analiza SWOT

Analiza SWOT (Strenghts, Weakness, Opportunities, Threats) jest jedną z metod określania rozwoju diagnozowanego obszaru, ponieważ uwydatnia mocne i słabe strony oraz przedstawia szanse i zagrożenia, jakie mogą wystąpić w środowisku lokalnym. Mocne strony to atuty diagnozowanego obszaru, słabe strony to słabości, bariery i wady analizowanego obszaru. Z kolei szanse określają dodatkowe okoliczności pociągające za sobą korzystne zmiany, a zagrożenia – okoliczności, które negatywnie wpływają na plan rozwoju gminy. Szczegółowe opracowanie analizy SWOT jest ważnym etapem procesu planowania strategicznego, ponieważ jest to punkt wyjściowy dla stawianych celów strategicznych oraz podejmowanych w przyszłości działań społecznych.

Tabela 16 Analiza SWOT

Źródło: opracowanie własne

5. Piramida problemów społecznych

Analiza danych oraz przeprowadzone badania wskazują na główne problemy społeczne występujące w gminie Marciszów. Dotyczą one przede wszystkim następujących grup społecznych:

1. Osoby z rodzin przeżywających trudności opiekuńczo-wychowawcze (dzieci z tych rodzin oraz ich rodzice).

2. Osoby borykające się z problemem alkoholowym, jak również doświadczające przemocy w rodzinie.

3. Osoby starsze, często borykające się z chorobą i osamotnieniem (w tym również osoby niepełnosprawne).

4. Osoby bezrobotne, w tym głównie osoby długotrwale bezrobotne.

Problemy zostały podzielone na 4 sekcje, ponieważ w obrębie występowania pojedynczych problemów społecznych nawiązują do pozostałych i wzmacniają prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Można tutaj mówić także o sieci współzależności problemów społecznych pomiędzy poszczególnymi sekcjami lub w sposób całościowy o piramidzie problemów społecznych, co prezentuje poniższy schemat.

Schemat 1 Piramida problemów społecznych

Źródło: opracowanie własne

Zdiagnozowane powyższe problemy społeczne nie występują w izolacji. Często występowanie jednego niepożądanego zjawiska staje się skutkiem kolejnych. Brak pracy powoduje obniżenie życia społecznego rodziny, prowadzi często do konfliktów między rodzicami, wpływa na wzrost problemów alkoholowych. Wszystko to doprowadza do ubóstwa. Z kolei wystąpienie nagłej i ciężkiej choroby prowadzić może do problemów zawodowych. Osoba przewlekle chora nie jest w stanie podejmować zatrudnienia, potrzebuje wsparcia finansowego na leczenie oraz boryka się z problemami natury psychicznej. Obniżenie poziomu satysfakcji prowadzi często do problemów zdrowotnych natury psychologicznej. Również osoby starsze, osamotnione pozostają bez wsparcia i pomocy w wykonywaniu codziennych czynności. Potrzebują opieki i pomocy w załatwianiu różnych spraw, robieniu zakupów, bliskości innych osób. Te przykładowe zjawiska społeczne doprowadzić mogą do pewnego rodzaju izolacji, a pogłębiane i długofalowe ich występowanie - do wykluczenia społecznego.

W kontekście obecnej sytuacji epidemicznej powyższe problemy społeczne wydają się być poważniejsze i skutkować mogą niepożądanymi zachowaniami. Frustracja, często brak pracy, niestabilna sytuacja na rynku zawodowym, również niestabilna sytuacja przedsiębiorców doprowadzają do innych problemów. Kłótnie i konflikty rodzinne, nadużywanie alkoholu oraz narastająca przemoc w rodzinie są tego zaobserwowanym przykładem skutków panującej epidemii. Przymusowa izolacja domowa, ograniczone życie kulturalne i sportowe, brak możliwości korzystania z wielu usług i niemożność spotykania się w klubach zainteresowania, mogą doprowadzić do stanów depresyjnych. Również w kontekście zdalnego nauczania dzieci i młodzieży, zauważa się narastające problemy zdrowotne tej grupy społecznej (wyobcowanie, otyłość, problemy z koncentracją, chęcią podejmowania jakichkolwiek działań).

Ważnym zadaniem samorządów będzie powrót do normalnego funkcjonowania społeczności. W okresie tego powrotu istotne znaczenie będzie miało zwrócenie uwagi na osoby starsze oraz dzieci i młodzież, które w okresie pandemii zostały przymusowo zamknięte i odizolowane od rówieśników. Skutki tego działania będzie można zdiagnozować i ocenić w najbliższym czasie. Dlatego ważna jest tutaj rola Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej oraz innych instytucji działających na terenie gminy.

6. Misja i wizja rozwoju

Misją, jaka wypływa ze Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Marciszów na lata 2022-2027 jest wdrażanie efektywnych działań z zakresu polityki społecznej w gminie. Misja wpływa na strukturę celów, czyli typowanie obszarów strategicznych i celów strategicznych, tym samym tworząc wizję realizowania niniejszej polityki.

MISJA

Gmina Marciszów dąży do poprawy jakości życia mieszkańców, przeciwdziała wykluczeniu społecznemu, zapobiega różnym patologiom społecznym oraz dąży do wzrostu jakości życia osób starszych i wykluczonych społecznie.

WIZJA

Gmina Marciszów to miejsce zrównoważonego rozwoju, optymalnych warunków do życia i rozwoju oraz sprzyjające rozwojowi integracji społecznej i świadczenia pomocy na rzecz rodzin przeżywających trudności opiekuńczo-wychowawcze.

Misją gminy Marciszów jest dążenie do poprawy jakości życia mieszkańców oraz do przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu najsłabszych grup społecznych, wykorzystując aktywność i współpracę organizacji, instytucji i społeczności lokalnej. Założenia te korespondują z wizją, iż gmina chce być gminą bezpieczną, przyjazną dla mieszkańców, otwartą na oczekiwania społeczności lokalnej. Chce wspierać grupy zagrożone z terenu gminy, przede wszystkim rodziny, które doświadczają trudności w sprawowaniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych oraz doświadczają trudności wynikających z uzależnień i zjawiska przemocy domowej.

Wizja ta ma być wypełniania przez zapewnienie jak najlepszych warunków do życia i rozwoju. Priorytetowym zadaniem władz gminy jest przede wszystkim pobudzanie aktywności społecznej mieszkańców i ochrona przed pogłębianiem się niekorzystnych zjawisk społecznych, które występują na terenie gminy.

7. Cele strategiczne i operacyjne

Zaplanowane działania w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Marciszów na lata 2022-2027 służyć mają minimalizowaniu zdiagnozowanych problemów społecznych na terenie gminy. Dodatkowo wyznaczają kierunek funkcjonowania systemu pomocy społecznej, współpracy instytucji i organizacji pozarządowych oraz aktywizacji środowisk i osób marginalizowanych.

Głównym celem Strategii jest aktywizacja społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, poprzez zbudowanie sprawnego i profesjonalnego sytemu wsparcia społecznego na terenie gminy. Strategiczne cele składające się na cel główny, konieczne do osiągnięcia, a oparte na wnikliwej analizie i wyważeniu problemów społecznych, pod kątem ich natężenia i znaczenia, zostały przedstawione w poniższej tabeli. Realizacja polityki społecznej w kontekście zdiagnozowanych problemów społecznych, w ramach Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Marciszów na lata 2022-2027 zakłada następujące cele strategiczne, którym towarzyszą odpowiednio sformułowane cele operacyjne.

Tabela 17 Cele strategiczne i operacyjne

Źródło: Opracowanie własne

8. Spójność z dokumentami strategicznymi

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Marciszów na lata 2022-2027 jest dokumentem, który wyznacza kierunki działań w obszarze społecznym, a w szczególności w ramach działań skierowanych na przezwyciężenie problemów oraz występujących deficytów społecznych. W tym zakresie konieczne jest zachowanie jego spójności z dokumentami strategicznymi, które wyznaczają działania w ramach rozwoju gminy, a także w kontekście zdiagnozowanych obszarów wymagających interwencji. Dotyczy to dokumentów strategicznych na szczeblu gminnym, powiatowym i wojewódzkim. W poniższym zestawieniu uwzględniono najważniejsze dokumenty strategiczne, z którymi cele strategiczne Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Marciszów na lata 2022-2027 zachowują zgodność.

Tabela 18 Spójność z dokumentami strategicznymi

Źródło: Opracowanie własne

9. Planowane działania do realizacji

Elementem rozwiązywania problemów społecznych jest wdrażanie polityki społecznej, zwanej też polityką socjalną. Polityka ta polega na celowej działalności państwa i innych podmiotów w kształtowaniu warunków życia i pracy ludzi oraz stosunków międzyludzkich. Jej celem jest zaspokojenie potrzeb indywidualnych i społecznych. Polityka społeczna dotyczy m.in.: spraw rodzinnych, zatrudnienia, kształcenia, wyżywienia, mieszkania, kultury, ochrony zdrowia, organizacji wypoczynku i turystyki, walki z patologiami społecznymi.

Wypełnienie przyjętej wizji i misji jest uwarunkowane realizacją przedstawionych poniżej celów kierunków działań uwzględniając założone cele strategiczne i operacyjne. W poniższej tabeli ujęto kierunki interwencji dla poszczególnych celów z uwzględnieniem okresu ich realizacji, podmiotów odpowiedzialnych za realizację działania, ewentualnych partnerów oraz źródłami finansowania i wskaźnikami monitorowanymi.

Tabela 19 Zaplanowane działania w kontekście celu strategicznego I 

Źródło: opracowanie własne

Tabela 20 Zaplanowane działania w kontekście celu strategicznego II

Źródło: opracowanie własne

Tabela 21 Zaplanowane działania w kontekście celu strategicznego III

Źródło: opracowanie własne

Tabela 22 Zaplanowane działania w kontekście celu strategicznego IV

Źródło: opracowanie własne

10. Monitoring i ewaluacja

Koordynatorem Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Marciszów na lata 2022-2027 będzie Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Marciszowie. Prowadzenie bieżących działań z zakresu monitoringu oraz ewaluacji posłuży sprawdzeniu efektywności prowadzonych działań i zebraniu informacji na temat adekwatności celów Strategii w stosunku do potrzeb i priorytetów oraz eliminacji niekorzystnych zjawisk społecznych na terenie gminy.

Monitoring będzie prowadzony na podstawie zbierania i analizowania informacji dotyczących działań, które zostały podjęte lub zrealizowane oraz określenie ich wpływu na cele zaplanowane w Strategii. Gromadzone dane pozwolą zidentyfikować i rozwiązać problemy, które pojawią się w trakcie wdrażania dokumentu, posłużą do podejmowania działań korygujących oraz oceny tego, czy realizacja wyznaczonych celów zmierza w słusznym kierunku. Monitorowanie osiąganych wskaźników przyczyni się do sporządzenia charakterystyki uzyskanych efektów oraz ich wpływu na niwelowanie występujących problemów społecznych.

Informacja na temat realizacji strategii oraz osiąganych rezultatów będzie przygotowywana corocznie w formie raportu monitoringowego. Do oceny stopnia wdrożenia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Marciszów na lata 2022-2027 zostaną wykorzystane wskaźniki określone w przyjętych kierunkach działań, a także dane dostępne w zbiorach statystyki publicznej oraz w zasobach informacyjnych podmiotów realizujących Strategię i zespół działających w jej realizacji. Wskaźniki monitoringowe mogą być modyfikowane, aby w odpowiedni sposób charakteryzowały przebieg realizacji Strategii.

Podsumowując, należy podkreślić, iż zaplanowane działania związane z bieżącym monitoringiem oraz ewaluacją Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Marciszów na lata 2022-2027 mają zapewnić aktualność zapisów zawartych w dokumencie oraz ich adekwatność względem występujących problemów społecznych.

11. Spis map, schematów, tabel, wykresów i zdjęć

Spis map

Spis schematów

Spis tabel

Spis wykresów

Spis zdjęć

Zdjęcie 1 Zespół Szkolno-Przedszkolny w Marciszowie 6

Zdjęcie 2 Dom Kultury i świetlice wiejskie w gminie Marciszów 8